آموزش ذهنی

 فرض کنید که صدها تیرانداز، سلاح خوب و دانش کافی در مورد فنون داشته و تلاش بسیار زیادی می کنند تا مهارت خود را افزایش داده و به فردی قهرمان مبدل شوند. اما چرا برخی برندگان ثابت اند و برخی دیگر صرفاً رقابت کننده؟ همچون دیگر ورزشها پاسخ به این سوال در وضعیت آمادگی ذهنی ورزشکار نهفته است. آموزش ذهنی صحیح موجب کسب امتیازات بالاتر و رسیدن به اهداف ورزشی است. هنگامی که یک ورزشکار بر تکنیک ها مسلط شود و وضعیت های تیراندازی را تکمیل کند، پیشرفت های مداوم آتی بطور چشمگیری در گرو تلاش و آموزش ذهنی او خواهد بود. شلیک های ضعیف یک تیرانداز پیشرفته اغلب اوقات ناشی از خطاهای ذهنی است تا فقدان مهارت فیزیکی.

اطلاعات این بخش از کتاب به حال همه تیراندازان سودمند خواهد بود. اما تیرانداز پیشرفته تر بایستی حداکثر تاکید خود را بر روی این بخش از آموزش قرار دهد.

جنبه های بیشماری در مورد آماده سازی ذهنی وجود دارند که در عین تشریح جداگانه باید خاطرنشان نمود که این جوانب از درون به یکدیگر وابسته اند.

پژوهش هایی که سالها توسط محققان در هردو زمینه کلینیکی و دانشگاهی صورت گرفته، منجر به نشر کتابهایی در زمینه روانشناسی ورزشده است. گنجاندن این مبحث در یک کتاب کار ساده ای نیست. این بخش چکیده ای از مضامین روانشناسی ورزش و ارتباط آنها با ورزش تیراندازی و برخی ابزار مناسب جهت کمک به تیرانداز در پیشبرد برنامه آموزشی ذهنی خود است. مطالعه ای عمیق در زمینه روانشناسی ورزشها نشان می دهدکه خصوصیات و احساسات ذهنی مشابهی در ورزشکاران از جمله تیراندازان وجود داشته است. اگر چه آگاهی از این صفات ارزشمند است اما برای تیرانداز و مربی این ارزش در آن است که بدانند چگونه این رفتارها بکار گرفته شوند تا ورزشکار بتواند شخصیت ورزشی خود را پرورش داده و سطوح اجرای مراحل عملی خود را تقویت کند.

عموم ورزشکاران برجسته دارای این حس مشترک هستند که اصرار دارند به موفقیت دست یابند، اینکه آنها می توانند و حتماً به اهدافشان خواهند رسید.

آنان از اعتماد به نفس زیادی برخوردارند. یکی از مهمترین وجوه اعتماد به نفس این است که تجربه یا باور مثبت را در خود تقویت کرد. ایجاد اعتماد به نفس از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد که تجربه دست یابی به هدف یکی از این عوامل است. پذیرش اجتماعی و قوت قلب از سوی همکلاسی ها، خانواده و مربیان نیز مهم است.

این حمایتها چه زمانی که ورزشکار اجرای ناموفق و یا موفق دارد بسیار مهم است. اعتماد به نفس از ضروریات است و تلاض و صرف زمان زیادی را می طلبد تا شکل گیرد، اما به راحتی متزلزل می شود. باید بخاطر بسپاریم که اعتماد به نفس مشمول همه موارد کلی می شود.

تیرانداز موفق بایستی اعتماد به نفس های متفاوتی کسب کند که در موقعیتهای مختلف با یکدیگر فرق می کنند.

قبل از هر چیز برای بالا بردن حس اعتماد به نفس در تیراندازی و پیشرفت در تفنگ گیری حکم و با ثبات بایستی براساس های وضعیت تسلط یافت. تیراندازی که می تواند یک محیط ده حلقه ای را نشانه گیری کند شانس زیاد دارد که محدود ده حلقه ای را بزند. کسی که درست نشانه گیری می کند امیتاز بالاتری کسب کرده و اعتماد به نفس بیشتری خواهد داشت.

خصوصیت دیگری که قهرمانان دارند خواست الزام آور برنده شدن است. این خصوصیت یک روح جنگنده، با انگیزه تهاجم است. ورزشکار باید بداند که می تواند برنده شود، انتظار برنده شدن دارد و به جز آن به چیز دیگری قانع نیست. مهمتر از همه اینکه قهرمان واقعی هرگز تسلیم نمی شود. او دارای یک شجاعت خلل ناپذیر درونی و سماجتی است که به کمتر از اجرای یک شلیک خوب رضایت نمی دهد.

انگیزه[2][7]، یک عامل اساسی در رسیدن به موفقیت است. مسلم شده است که ورزشکاران برجسته یک انگیزه قوی برای رقابت و برتری جویی دارند. ورزشکار باید تا آنجا که در توان دارد بخاطر پیشبرد برنامه های رقابت آمیز و آموزشی جانفشانی کند تا مهارت های ذهنی و جسمی در حد یک قهرمان را کسب کند.

تمایل و خواست محض جهت تشخیص اهداف فرد کافی نیست. ورزشکار مخلص، باید با دقت زیاد برنامه آموزشی خود را اجرا کند. در سخت کوشی حتی یک وقفه کوتاه هم جایز نیست. برای برنده شدن در مسابقات تیراندازی رقابت کننده باید تمرکز همه جانبه داشته باشد. میزان تمرکز در اکثر موارد حاصل کار عوامل درونی گوناگون است. تیرانداز بایستی تمامی تلاش ذهنی خود را روی مراحل اجرای کار متمرکز کرده و از هر گونه افکار نامربوط اجتناب کند.

اغلب تیراندازان اظهار می دارند که بایستی تلاش و تمرین بیشتری صرف تمرکز سازی کنند. پاسخ این است که نبایستی ذهن را درگیر تمرکز کرد بلکه روی خود مراحل و ترتیب تیراندازی باید تمرکز شود. همانگونه که قبلاً اشاره شد، شلیک بی هدف اغلب اوقات ناشی از سعی ناکافی ذهن است تا دیگر عوامل.

تیراندازان کم تجربه تر باید هم و غمشان را بر هر یک از جنبه های شلیک (یعنی وضعیت درست، تنفس، نشانه روی، کشیدن ماشه و عملیات تکمیلی) که از ذهن عبور می کند قرار دهند.

تحقیقات نشان داده است که تیراندازان پیشرفته مراحل اجرای تیراندازای را به سمت ناخودآگاه هدایت نموده و تمرکز آنها از یک طبیعت غیرکلامی قوی که «آلفا» نامیده می شود، سرچشمه گرفته است.

تیراندازان ماهر آلفای خود را تا زمان کشیدن ماشه افزایش می دهند. اضطراب اجرای مراحل بر تمرکز تاثیر معکوس می گذارد. بنابراین، آرام سازی، در افزایش تمرکز به مرحله آلفا بسیار حایز اهمیت است. آموزش آرام سازی که در جای خود در مورد آن توضیح داده خواهد شد به اندازه تمرکز اهمیت دارد.

آموزش تمرکز ویژه با اجرای عوامل زیر افزایش می یابد.

ورزشکار روی آرام سازی عمیق تمرکز می کند. گام بعدی این است که یک «تمرکز برتر» بوجود بیاوریم که این کار با تکرار جمله های کلیدی مانند: «ذهن کاملاً آماده و بیدار است» یا «من به دقت فکر می کنم»، «من تمرکز بیشتری احساس می کنم»، «من روی تمرکزم تمرکز می کنم»، مسیر است. هنگامی که ورزشکار مطمئن شد بخوبی تمرکز کرده است، بطور ذهنی با استفاده از این نوع تمرکز ایجاد شده به جایگاه رقابت میتازد. این مرحله بایستی مرتباً تکرار شود تا مغز در نهایت «تمرکز برتر» را با عمل شلیک و خود رقابت تلفیق کند.

اضطراب اجرای مراحل یکی دیگر از وجوه مشترک یا خصوصیات ورزشکاران برتر است. این اضطراب به ترسی اطلاق می شود که ورزشکار حس می کند قادر نیست نهایت سعی خود را بکند.

اضطراب زیاد اغلب ناشی از فشارها و حالت های عصبی است که بر خصوصیاتی که قبلاً متمرکز شدیم تاثیر منفی می گذارد. تنگنای مسابقه هم ممکن است با اضطراب اجرای مراحل مترادف قلمداد شود. داشتن آمادگی جسمانی خوب در کنترل این اضطراب اهمیت دارد.

هیجان و اضطراب موجب افزایش آدرنالین خون شده  در نتیجه تنفس سریع و ضربان قلب بیشتر می شود. اگر ورزشکار ورزیدگی لازم را کسب کرده باشد، راندمان سیستم قلبی عروقی ضربان قلب را پایین نگاه داشته و پس از هیجان به سرعت سیستم طبیعی را پوشش می دهد.

غالباً هیجان با اضطراب مسابقه اشتباه گرفته می شود. به عنوان مثال، هنگامی که تیرانداز شلیک خود امتیاز زیادی کسب میکند طبیعی است که خوشحال و هیجان زده می شود. زیرا به هدف خود که پیروزی است نزدیکتر شده است. چنانچه تیرانداز این هیجان را یک تجربه خوشایند تلقی کند و نه اضطراب و دوباره اعتماد به نفس، آرام سازی و تلاش  ذهنی کامل خود را روی اجرای شلیک حفظ کند، همان امتیاز بالا را کسب خواهد کرد.

از آنجا که اضطراب اجرای مراحل و آرام سازی رابطه معکوس دارند، توضیحات مفصل درباره اضطراب اجرای مراحل را در بخش آرام سازی دنبال خواهیم کرد.

ورزشکاران برجسته معمولاً دارای حس سبکی در بدن و روحیه خوب (متضاد روحیه خشک و جدی) هستند و اینکه آماده ارایه یک اجرای موفق اند.

ابتدا ورزشکار بایستی بداند که خصوصیات فردی و احساسات مشترکی که ورزشکاران برجسته دارای آن هستند، بطور گسترده ای با هم وابستگی درونی دارند. هر گاه اعتماد به نفس زیاد شود اضطراب اجرای مراحل کمتر شده و تمرکز افزایش می یابد. تمرکز بیشتر اجرای مراحل را تسهیل کرده که در جای خود موجب حس برتر بودن، سبکی در بدن و ارتقاء روحیه خوب می گردد که هر یک از آنان دوباره از طریق کاهش موانع عصبی و افزایش انگیزه تحرک اعتماد به نفس را تقویت می کند. اصلاح و تقویت یک خصوصیت، خصوصیات دیگر را تقویت کرده و تاثیر بسیار مثبتی در تداوم بیشتر از اجرای مراحل درست می گذارد.

در تیراندازی پیش از ازدیاد اعتماد به نفس بایستی ابتدا تفنگ گیری ثابت و محکمی داشته باشیم که آن هم مستلزم تسلط بر فنون تیراندازی و اصول درست وضعیت دارد.

همانگونه که قبلاً ذکرشد، تیراندازی که یک دایره ده حلقه ای را نشانه گیری می کند احتمال آنکه درون این ده حلقه را بزند، بسیار زیاد است. نشانه روی درست بسیار مهم است.

تعیین هدف و دستیابی به آن در کسب پتانسیل نهایی فرد و مهمتر از آن ایجاد حس مثبت و اعتماد به نفس اهمیت بسزایی دارد. این اهداف با هماهنگی های مربی و براساس اجرای قبلی تعیین می شود. اهداف باید به طور واقعی قابل دستیابی باشد. اهداف بلند مدت همواره بخشی از برنامه کلی می باشد، هر چند که رسیدن به آن اهدف از طریق هدف های کوتاه مدت میسر است. تحقیق این اهداف، خود پاداشی از پیشرفت کار محسوب می گردد و بطور فزایندههای اعتماد به نفس را افزایش می دهد.

تقویت رویکرد مثبت گام مهمی در ایجاد اساس اعتماد به نفس قوی است. پیش از آنکه ورزشکار به هدف جسمانی خود دست یابد، بایستی عمیقاً اعتقاد داشته باشد که هدف در لابلای خود باوری است. هنگام اجرای مراحل برتر چه روشی بهتر از تاکید و تکرار حالت و عبارت مثبت «من می توانم پیروز شوم» وجود دارد تا اعتماد به نفس شخص افزایش یابد؟!

رویکرد مثبت با استفاده از اصلاح تکنیک از طریق تمرکز بر مراحل اجرای صحیح تیراندازی (تفکر مثبت) صورت گیرد تا رفع خطاها و اشتباهات (تفکر منفی).

تلاش ذهنی جهت رفع خطاها، بطور ناخودآگاه خطا را تقویت می کند زیرا که شخص روی آن خطا متمرکز می شود. تکرار مداوم عبارت مثبت «من می توانم» اعتماد به نفس را نه تنها در سطح ذهن خودآگاه افزایش داده، بلکه مهمتر از آن در مرحله کنترل ذهنی ضمیر ناخودآگاه افزایش داده، بلکه مهمتر از آن در مرحله کنترل ذهنی ضمیر ناخودآگاه آن را تقویت می کند. این ارزشمند است زیرا افکار (خودآگاه و یا ناخودآگاه) بر اجرای مراحل تیراندازی برتری دارد.

همکاری و انطباق نزدیکی درکنترل اعمال میان افکار ارادی و پردازش غیرارادی ذهن وجود دارد. مغز در عملکرد خود از الگوهایی پیروی می کند. (کلمات- تصورات- احساسات) افکار مقدم بر احساسات هستند و می توانند در مقیاس وسیعتر احساسات را تنظیم کنند. تا این الگوها شناخته نشوند مغز قادر نخواهد بود میان یک موقعیت واقعی و خیالی تفاوت قایل شود. افکاری که بطور قایده مند تداوم دارند، پیام مثبت « من می توانم » را به ضمیر ناخودآگاه، جایی که در انتقال این تصورات مثبت به واقعیات فیزیکی موثر است، می برد و این پایگاه اعتماد به نفس در سطح ضمیر ناخودآگاه است که عمل شلیک را تقویت می کند.

روانشناسان ورزشی یکی از مستلزمات پرورش یک ورزشکار قهرمان را خود پاداشی می دانند و بر آن تاکید می کنند. دکتر جک تپ[3][8] از میامی اذعان داشته است که پژوهشهای بی شمار نشان داده، پاداشهایی که ورزشکار به دلیل اجرای مراحل درست به خود داده است، میزان اجرای صحیحی را که لازمه رسیدن به اهدف و بالا بردن استاندارهای اجرایی است، تقویت کرده است. این اصل تغییر رفتار نسبت به ورزشکار در حال اجرای مسابقه مهم است، زیرا موفقیت برآمده از افزایش پاداش از طریق تشویقهای خود فرد و دیگران حاصل می شود.

در مسابقات ورزشی ورزشکاران به کم اهمیت جلوه دادن موفقیتشان تظاهر می کنند. برای اینکه یک «برنده خوب» باشند و در پیروزیها خاکی و فروتن جلوه کنند. تجربه خویشتن داری و توفیق اجرای خوب مسابقه خود به تنهایی پاداش نیستند. هنگامی که تیرانداز به پیروزی قابل توجهی دست می یابد، بایستی به خود اجازه دهد شادی و هیجان پیروزی قابل توجهی دست می یابد، بایستی به خود اجازه دهد شادی و هیجان پیروزی را در آن لحظه بهتر شدن او می گردد، تجربه کند. ورزشکار تلاش کرده است تا به پیروزی دست یابد؛ بنابراین سزاوار ابراز شور و شعف خود در این پیروزی است، پس به احساسات خوب اجازه بروز میدهد.

مباحث پیرامون خصوصیات فردی ورزشکار برجسته، بسیار گسترده است.